راههایی برای افزایش تمرکز بر درس و

«عدم تمرکز حواس»، موضوعى است که بسیارى از جوانان از آن رنج مى‏برند و دلایل مختلف و متعددى دارد. همان طور که خود مى‏دانید، تمرکز حواس در هر کارى از جمله مطالعه و درس خواندن - از ضروریات قطعى است. تمرکز حواس، حالتى ذهنى و روانى است که در آن حالت، تمام قواى حسى، روانى و فکرى انسان روى موضوع خاصى متمرکز مى‏شود و تضمین کننده امر یادگیرى و انجام صحیح کارها و رهایى از خطرات احتمالى است. به هر حال در یک جمع‏بندى کلى، مى‏توان گفت: بیشتر افراد به دلایل عمده زیر، با عدم تمرکز فکر و حواس مواجه مى‏شوند:
1. کسانى که خود را به انجام دادن کار یا مطالعه درسى مجبور مى‏کنند؛ در حالى که تمایل درونى چندانى به آن ندارند. در این صورت تمام قواى ذهنى و روانى‏شان به طور خودکار از آن موضوع پرت مى‏شود و دچار حواس‏پرتى مى‏گردند. چنین افرادى ممکن است مدت‏ها با بى‏علاقگى کارهایى انجام مى‏دهند یا به دنبال درس یا رشته تحصیلى خاصى، تلاش‏هایى کنند و به عبارت دیگر خود را مجبور به انجام دادن آن کار یا مطالعه مى‏بینند.
2. فشارهاى روانى نیز از عوامل عمده تشتت فکرى است. بیشتر افراد زمانى که با مسأله‏اى مواجه مى‏شوند، اگر معتقد باشند زمان کافى براى حل آن ندارند و یا توانایى حل مسأله و کسب توفیق را در خود نبینند، دچار نگرانى و اضطراب مى‏شوند و در نتیجه این نگرانى‏ها، ترس از شکست، افکار منفى عدم اعتماد به نفس و خیال‏بافى‏هاى منفى‏گرایانه، توان عمل و ابتکار و خلاقیت را از آنان سلب مى‏کند و به جاى اینکه روى موضوع خاص تمرکز کنند، بر ترس و احتمال شکست خود تمرکز مى‏کنند و یأس و ناامیدى بر آنها چیره شده و موجب حواس‏پرتى مى‏شود.
3. گاهى برخى حوادث و اتفاقات، فضاى روانى فرد را دچار اختلال مى‏کند (نظیر آنچه در زندگى شخصى، تحصیلى، خانوادگى، اجتماعى و اقتصادى و... رخ مى‏دهد)، امکان تمرکز حواس را از بین مى‏برد.
4. گاهى عدم رعایت بهداشت مطالعه و اصول و قوانین آن و بهره نگرفتن از روش مناسب مطالعه، باعث خستگى جسمى و روانى شده و آمادگى روانى لازم براى مطالعه و درس خواندن از بین مى‏برد. در نتیجه احساس بى‏علاقگى و به دنبال آن عدم تمرکز حواس بر او مستولى مى‏شود.
5. تکثر و تعدد فعالیت‏هاى فرد مخصوصا اگر در توان انسان نباشد، باعث عدم تمرکز حواس مى‏شود.

راه‏هاى مقابله با عوامل حواس‏پرتى:
براى مقابله با هر یک از عوامل فوق که هر کدام به گونه‏اى مانع تمرکز حواس مى‏شود - باید به راه‏کار خاص و مناسب با آن توجه نمود. در عین حال نکات زیر مى‏تواند به عنوان راه‏کارهاى کلى، مؤثر واقع شود:
1. در ابتدا و قبل از هر چیز، براى تمام فعالیت‏هاى درسى و غیردرسى برنامه‏ریزى کنید. اوقات شبانه‏روز را در یک جدول زمان‏بندى شده از هنگام بیدارى تا موقع خواب، یادداشت نموده و براى هر کارى، زمان خاصى و مناسب آن را معین نمایید، سعى کنید طبق همان برنامه تنظیم شده به انجام دادن همان فعالیت مشخص (کلاس، مطالعه، استراحت، عبادت، ورزش و...) بپردازید. حتى زمان معین و مشخصى را در طول روز، براى اندیشیدن درباره موضوعات مختلف با تخیلات و افکار مزاحم، اختصاص دهید. این کار حداقل دو فایده مهم دارد:
الف. نظم و انضباط در تمام فعالیت‏ها حتى در اندیشه‏ها و افکارتان - راه پیدا مى‏کند که خود بسیار ارزشمند است.
ب. اگر افکار مزاحم در غیر زمان معین، به سراغتان آمد و باعث حواس‏پرتى شما شد، مى‏توانید به خود وعده بدهید که زمان اندیشیدن در این باره، فلان زمان خاص و معین است. تأکید مى‏کنیم براى هر کار و فعالیتى وقت مشخص معین کنید و در آن وقت به هیچ امرى غیر از آن کار نپردازید.
2. اصول و قوانین لازم براى یک مطالعه سودمند را بشناسید و آن را به دقت رعایت فرمایید. ما نیز در اینجا به چند مورد اشاره مى‏کنیم:
الف. با مد نظر قرار دادن هدف خویش از مطالعه و درس خواندن، احساس نیاز به مطالعه را در خودتان شعله‏ور سازید.
ب. به هنگام مطالعه یا حضور در کلاس، از افکار نا امید کننده، کسل کننده و غیرمنطقى بپرهیزید و همواره امید، قدرت و توانایى را در ذهن خود حفظ کنید.
ج. همیشه براى مطالعه یا سر کلاس، کاغذ و قلمى داشته باشید و نت‏بردارى کنید یا خلاصه‏اى از مطالب را یادداشت کنید تا در فضاى روانى درس و مطالعه قرار داشته باشید، نه اینکه به دنبال افکار و ذهنیات خود باشید.
د. با پیش‏مطالعه وارد کلاس شوید و پرسش‏هایى که درباره درس به ذهنتان مى‏رسد، بلافاصله از استاد بپرسید و به خود اجازه ندهید سؤال مطرح شده، ذهنتان را به خود مشغول دارد و به تدریج از فضاى روانى کلاس خارج شوید. با این روش ساده، مى‏توانید فرایند تدریجى و محتواى درسى کلاس را پى‏گیرى کنید و خود را در فضاى درسى یا مطالعه قرار دهید.
ه. زمان و مکان مطالعه، باید از نظر فیزیکى و روانى از شرایط مناسب برخوردار باشد و هرگونه عاملى را که مى‏تواند باعث حواس‏پرتى شود (نظیر سر و صداها، سرما و گرما، نور کم یا خیلى شدید و...) از محیط مطالعه خود حذف کنید.
3. در صورتى که تعدد کارها و فعالیت‏هاى غیردرسى، باعث عدم تمرکز مى‏شود، آنها را به حداقل ممکن برسانید و به خود بگویید: در این دوره و زمان، مهم‏ترین وظیفه و کار من مطالعه و درس‏خواندن و ارتقاى سطح علمى است و فعالیت‏هاى جانبى متعدد، مزاحم وظیفه اصلى من است.
4. اگر مشکلات شخصى، اجتماعى، خانوادگى و... باعث عدم تمرکز حواستان مى‏شود؛ بدانید که:
الف. زندگى فردى هیچ‏کس، خالى از مشکل نیست و ذهن هیچ فردى خالى محض نیست. از طرف دیگر با صرف فکر کردن و مشغولیت ذهنى درباره چنین مشکلاتى، هیچ دردى دوا نخواهد شد. پس به خود تلقین کنید که هنگام درس یا مطالعه، ذهن خود را از آن مسائل برهانید.
ب. به هنگام مزاحمت آن افکار، به خود قول بدهید در این باره خواهم اندیشید (و زمانى را براى این کار در شبانه‏روز اختصاص دهید).
ج. در صورت امکان به اتفاق یکى از دوستان خود، مطالعه یا مباحثه کنید.
5. در صورتى که موضوع یا موضوعات خاص و محدودى، باعث حواس‏پرتى شما مى‏شود، به دنبال راه حل مناسب آن باشید؛ چرا که آن موضوع خاص، در حکم علت عدم تمرکز حواس شما است. پس براى مقابله با آن باید ابتدا علت و عامل اصلى را شناسایى کنید و در پى حذف یا تقلیل آن برآیید، ولى اگر موضوعات متعدد مختلف باعث حواس‏پرتى مى‏شود. به نکات چهارگانه بالا توجه نمایید.
6. برای اطلاعات بیشتر ر.ک:
- تقویت و تمرکز فکر، ترجمه هوشیار - رزم آزما، انتشارات سپنج
- اسرار تمرکز فکر، علی اکبر محمدزاده، انتشارات طلایه

راهکارها و نکات زیر می تواند در تقویت حافظه مؤثر باشد:
1. با قصد و نیت قبلی اقدام به یادگیری کنید. همه آزمایش ها نشان می دهد که یادگیری ارادی مؤثرتر از یادگیری اتفاقی است. منظور از یادگیری اتفاقی این است که شما بدون انگیزه و بدون نیت قبلی چیزی را یاد بگیرید پس باید با انگیزه قوی و نیت یادگیری مطالعه کنید یا در کلاس درس حاضر شوید.
2. به هنگام مطالعه و خواندن یک مطلب، سعی کنید تمرکز حواس داشته باشید اگر در کلاس یا هنگام مطالعه حواس خود را جمع کنید و به مطالب کتاب یا گفته های استاد خوب گوش دهید یادگیری شما بهتر خواهد شد. هرگز چیزی را همراه با چرت زدن و به خواب رفتن مطالعه نکنید یا چند کار را با هم انجام ندهید. همچنین مکانی را انتخاب کنید که کمترین محرک مزاحم را برای شما نداشته باشد.
3. سعی کنید از آنچه می خوانید یک تصویر ذهنی برای خود بسازید.
4. بین آموخته های خود ارتباط برقرار کنید.
5. هرگاه چیز تازه ای را می آموزید آن را با آموخته های پیشین خود مرتبط نمایید با انجام این کار، شما اطلاعات تازه را چنان دسته بندی خواهید کرد که به سادگی می توانید آنها را بازیابی کنید.
6. مطالب را با فاصله زمانی یاد بگیرید تا از پراکندگی وقت شما در اثر خستگی جلوگیری شود. آزمایش ها نشان می دهد که یادیگری با فاصله زمانی بهتر از یادگیری بدون فاصله زمانی است.
7. پس از آن که مطلبی را یاد گرفتید سعی کنید در فرصت های مناسب آن را برای خود تکرار کنید.
8. آموخته های خود را به همکلاسی های خود منتقل کنید و برای آنها بازگو نمایید.
9. مطالب یاد گرفته شده را در قالب پرسش از هم کلاسی های خود یا دیگران مطرح کرده و از آنها بپرسید.
10. ذهن خود را با مطالب غیر ضروری انباشته نکنید.
11. هنگام مطالعه یک فصل یا یک کتاب اول به کل آن نظر بیاندازید و سپس به مطالعه جزئیات و زیر عنوان ها بپردازید نه آن که از همان آغاز فصل، پاراگراف به پاراگراف و بدون یک نگاهی کلی به تمام فصل یا کتاب مطالعه را شروع کنید.
12. پس از مطالعه هر فصلی، خلاصه فصل را به دقت بخوانید، عنوان های درشت را از نظر بگذرانید آنها را روی یک صفحه کاغذ بنویسید.
13. به مقدرا کافی بخوابید زیرا در هنگام خواب است که اطلاعات جدید پردازش و اندوزش می شوند.
14. معنادار کردن: این روش بهتر از هر شیوه دیگر به حافظه کمک مى‏کند و هر چه معنا عمیق‏تر یا با جزئیات بیش‏ترى رمزگردانى شود، مطلب بهتر به یاد مى‏ماند. بنابراین، وقتى مى‏خواهید نکته‏اى را از کتابى به خاطر بسپارید، احتمال یادآورى آن در صورتى بیش‏تر است که توجه خود را بیش‏تر بر معناى آن متمرکز کنید. هر چه عمیق‏تر و کامل‏تر به معنا توجه کنید، بهتر آن را به یاد مى‏آورید.
15. سازماندهى: با سازماندهى مطالب مى‏توان به راحتى آن‏ها را یاد گرفت، حفظ کرد و سپس به یاد آورد؛ براى یادگیرى و حفظ موضوع و مطلبى که داراى زیر مجموعه و زیرشاخه‏هاى متعدد و متکثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهید و از کل به جزء و از بالا به پایین به زیرشاخه‏هاى جزئى‏تر تقسیم کرده، به خاطر بسپارید.
16. بافت: ما معمولاً مطالب را در شرایط زمانى، مکانى و... خاص یاد مى‏گیریم. مجموعه شرایط حاکم بر فضاى یادگیرى بافت نام دارد. ما وقتى مى‏توانیم به آسانى مطالب را بازیافت کنیم که بافت حاکم بر بازیابى همان بافت زمان وقوع یادگیرى باشد؛ مثلاً اگر قرار باشد شما نام همکلاسى‏هاى دوران راهنمایى خود را به یاد آورید، گردش در راهروهاى مدرسه‏اى که دوره راهنمایى را در آن گذرانیده‏اید بازیابى اسامى دوستان همکلاسى را آسان‏تر مى‏سازد.
17. روش پس ختام: نام این روش متشکل از حروف اول شش مرحله آن است: پیش‏خوانى، سؤال کردن، خواندن، تفکر، حفظ کردن و مرور کردن. فرض کنید مى‏خواهید بخشى از یک کتاب را به خاطر بسپارید و سپس بازیابى کنید. ابتدا باید با پیش‏خوانى برداشت کلى از موضوعات مهم انجام دهید. این نوع پیش‏خوانى سبب مى‏شود مطالب مهم فصل را سازماندهى کنید. در مرحله دوم، باید درباره هر بخشى پرسش‏هایى طرح کنید. در مرحله سوم، باید هر بخش را باهدف پاسخ دادن به پرسش‏هاى طرح شده بخوانید. در مرحله چهارم، باید هنگام خواندن، ساختن پرسش و ایجاد ارتباط بین دانسته‏هاى خود درباره مطلب بیندیشید و به مطالب خوانده شده معنا دهید. سپس در مرحله پنجم و ششم، یعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور کردن، باید بکوشید واقعیت‏هاى اصلى مطالب خوانده شده را به یاد آورید و به پرسش‏هایى که خود طرح کرده‏اید، پاسخ دهید.
18. اگر می خواهید اعداد را به حافظه خود بسپارید از روش تقطیع استفاده کنید به این گونه که اعداد و ارقام را به اعداد معنادار تبدیل کنید مثلا زنجیره عددی 83، 619، 2177، 149 را به زنجیره 1492، 1776، 1983 که سال های میلادی است تبدیل کنید.
19. از مواد حاوى گلوکز (خرما، عسل و شیرینى‏جات طبیعى)، مواد داراى کلسیم و فسفر و ویتامین‏هاى D، C، B و A؛ مانند لبنیات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزیجات تازه، هویج و جگر به مقدار کافی استفاده کنید.
20. با توجه به آموزه های دینی روشن می شود اجتناب از گناه و دوری از محرمات شرعی و اخلاقی نقش مؤثری در تقویت حافظه دارد.