تعریف اضطراب

اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که خبر از خطرى قریب الوقوع مى‏دهد و شخصى را براى مقابله آماده مى‏سازد. همه انسان‏ها اضطراب را تجربه مى‏کنند و اگر در حد اعتدال باشد، نه تنها مضر نیست، بلکه به عنوان پاسخى سازش یافته تلقى مى‏شود و باعث مى‏گردد انسان، همواره خود را براى مقابله با خطرات ناگهانى و تهدید کننده آماده سازد. این نوع اضطراب را مى‏توان امرى طبیعى، مفید، سازنده و در عین حال یکى از مؤلفه ‏هاى ساختار شخصیت به حساب آورد. اما در مقابل، اضطرابى مرضى نیز وجود دارد که باعث شکست، ناکامى و مانع فعالیت‏هاى عادى و بهنجار مى‏شود.

نشانه‏ هاى این اضطراب عبارت است از:

«احساس ناخوشایند و نوعى دل‏واپسى مبهم که با چند احساس جسمى، مانند احساس خالى شدن سردل، تنگى قفسه سینه، تپش قلب، تعریق، سردرد یا میل جبرى و ناگهانى براى دفع ادرار، بى‏قرارى و میل براى حرکت»[1] همراه است.

بنابراین اضطراب دو قسم است:

1. اضطراب طبیعى که هیچ گونه اختلالى در فعالیت‏هاى روزمره به وجود نمى‏آورد ؛ بلکه بخشى از زندگى هر انسان و آمادگى او براى انجام مسئولیت‏هاى فردى و اجتماعى است.

2. اضطراب مرضى که موجب کاهش سطح عملکرد و حتى اختلال در انجام مسئولیت‏هاى فردى و اجتماعى است و اختلال‏هاى متعددى؛ مانند هراس، اضطراب تعمیم یافته، وسواس فکرى - عملى و اختلال وحشت‏زدگى را موجب مى‏شود.

اما فرق اضطراب با ترس، این است که ترس، واکنش به تهدیدى معلوم، خارجى و از نظر منشأ بدون تعارض است؛ در حالى که اضطراب مرضى، واکنش در مقابل خطرى نامعلوم، درونى، مبهم و از نظر منشاء همراه با تعارض است[2].

به عبارت دیگر اضطراب ناشى از یک تعارض مبهم درونى است که موجب نگرانى و دلواپسى فرد مى‏شود، ولى ترس، ناشى از یک منبع تهدید کننده خارجى است و فرد دچار هیچ‏گونه تعارضى درونى نیست. مانند: ترس از تاریکى، ترس از سوسک، ترس از حیوان درّنده و... .

پرسش2و3. براى رسیدن به تعادل روحى و از بین بردن اضطراب و تشویش درونى، از کجا باید شروع کرد ؛ آیا با ازدواج مى‏توان به اعتدال روحى رسید؟

درمان اضطراب

پاسخ به این سو?ل، دشواراست، زیرا عوامل گوناگونى مى‏تواند موجب اضطراب و نگرانى افراد شود و هر کس با توجه به شخصیت خود و شرایط زمانى و مکانى و شغلى و نیز میزان آسیب‏پذیرى و قوت و ضعف سیستم ایمنى، دچار اضطراب و نگرانى مى‏شود؛ در حالى که ممکن است همین شرایط، براى فرد دیگرى اضطراب‏زا نباشد. بنابراین نمى‏توان عوامل اضطراب را دقیقا مشخص کرد. در تعریف «اضطراب» آمده است: «اضطراب ترسى است مبهم که عامل آن مشخص نیست».

به طور کلى مى‏توان گفت: حوادث ناگوار دوران کودکى، حوادث غیرمنتظره در زمان حاضر، بیمارى‏هاى سخت، عدم مهارت‏هاى کافى براى بر عهده گرفتن مسئولیت و نبود مهارت‏هاى اجتماعى و ارتباطى را مى‏توان از جمله عوامل روان‏شناختى اضطراب برشمرد.

علاوه بر این، ضعف اعتقادات و باورهاى دینى یا ضعف ایمان، گناهان و انجام ندادن تکالیف شرعى و دورى از امور معنوى، مى‏تواند زمینه بروز اضطراب را در فرد به وجود آورد.

براى درمان اضطراب ابتدا باید ریشه‏هاى آن را از طریق جلسات روان درمانى، جستجو کرد و سپس به درمان آن پرداخت که بیان آن در این نوشتار نمى‏گنجد.

اما از نظر دینى راه مقابله با اضطراب‏ها و نگرانى‏ها عبارت است از:

تقویت ایمان، دورى از گناه، شناخت تکلیف و انجام وظایف دینى، ذکر و یاد خدا، اُنس با قرآن، «ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِکْرِ اللّهِ...»[3] خواندن ادعیه، با توجه به معانى آنها، معاشرت با افراد مو?ن و متقى، شرکت در مجالس مذهبى.

آنچه گفته شد بیشتر جنبه کلى دارد و درمان اضطراب یا هر بیمارى روانى دیگر، نیاز به جلسات مشاوره حضورى دارد تا ابتدا مشکل و علل آن شناسایى و سپس راه‏هاى مقابله با آن ارائه شود.

درباره اینکه آیا ازدواج مى‏تواند نگرانى و اضطراب را از بین ببرد یا کاهش دهد؟ باید گفت: که این امر بستگى به این دارد که علت اضطراب و نگرانى چیست؟ اگر علت آن تنهایى، نیازهاى عاطفى و نیازهاى جنسى باشد، به طور قطع ازدواج - در صورتى که با معیارهاى صحیح و با فرد مناسب انجام گیرد - موجب کاهش اضطراب و حتى از بین رفتن نگرانى‏ها مى‏شود. اما اگر ریشه و علل اضطراب، عواملى غیر از نیازهاى مربوط به ازدواج باشد، معلوم نیست از طریق ازدواج بتوان آن مشکلات را حل و نگرانى‏ها را برطرف کرد بنابراین لازم است با مراجعه به مشاور مسائل و مشکلات خود را مطرح کنید تا راه‏کارهاى مناسب براى مقابله با اضطراب و نگرانى ارائه شود.

[1]. اقتباس از: کاپلان سادووک، خلاصه روان‏پزشکى، ج 2.
[2]. همان.
[3]. زمر 39، آیه 23.